Istorija grada
Ljude koji su živeli na teritoriji današnje Srbije nikako nije mogla da zaobiđe burna istorija. Presudnu ulogu u tome svakako igra Dunav, koji je po mnogo čemu najznačajnija svetska reka i oko koje se uspostavljala i rušila granica mnogih imperija. Na obali te mitske vode smestio se i čuveni grad Viminacijum, na „rimskom vojnom putu“, blizu ušća reke Mlave, između nekadašnjeg Singidunuma i Trajanove table. Za one koji kubure sa istorijom, a vozili su fap trinesticu i trgovali rezanom građom sa Zlatara ili Murtenice: Viminacijum vam se nalazi svega 12 kilometara od Požerevca.
Viminacijum je podignut u prvom veku nove ere. Bio je glavni grad Gornje Mezije, koja je obuhvatala veliki deo današnje Srbije. Grad je imao status kolonije, što je u rimsko vreme imalo potpuno suprotno značenje od onog koje kolonija ima danas. Ljudi koji su živeli u gradu sa tim statusom nisu bili ekspolatisani, već su imali ista prava kao Rimljani. Na kartama iz drugog veka, Viminacijum je predstavljen kako veliki grad i strateško mesto, značajno jer je najveću imperiju starog sveta čuvalo od osvajača: Huna iz Mađarske, Dačana iz Rumunije, kao i Gota koja su dolazili sa Istoka.
Viminacijum je formiran od dve rimske legije, Flavijeve i Klaudijeve. S obzirom da je svaka legija brojala između pet i sedam hiljada vojnika, onda se može lako pretpostaviti da je grad u svom početku, kao vojni logor, imao između deset i četrnaest hiljada stanovnika. Zbog mogućih pobuna i sukoba vojski iz dva tabora, odlučeno je da Flavijeva legija napusti Viminacijum i da se povuče uzvodno, što su oni i uradili. I ubrzo na ušću Save u Dunav formirali novi grad koji će nazvati Singidunum.
Kad se formiralo vojno utvrđenje i bedemi,Viminacijum je počelo naseljavati i drugo stanovništvo. Pre svega zanatlije i trgovci. Vredna pažnje je i činjenica da se u gradu nalazila i jedna od dvanaest kovnica novca na teritoriji carevina, kao i slikarska škola.
Bedemi grada su obuhvatali prostor od oko 450 hektara. I to je bilo samo jezgro.Postojala su i prigradska naselja, tako da je urbana površina bila znatno veća.
Neki stručnjaci smatraju da je Viminacijum brojao i do pedeset hiljada stanovnika. Tačnije četrdeset i osam. Oni umereniji tvrde nešto manje. Po veličini akvadukta koji se proteže sve do Homoljskih planina odakle je izvorska voda stizala u naselje prirodnim padom, pretpostavlja se da je u gradu bilo oko trideset i pet hiljada žitelja. U današnjim razmerama i značaju to bi bio grad od oko dva miliona stanovnika, što ga svrstava u rang Beograda, Budimpešte ili Beča.
O veličini grada svedoče i brojne grobnice. Do sada je pronađeno oko 14 hiljada „večnih kuća“. A dosta ih je i uništeno dok se iskopavao ugalj na kostolačkim kopovima.
Nakon najezde varvara (Avara i Huna) pod vođstvom Atile, grad je razoren 441. godine. Obnovljen je 535. za vreme cara Justinijana kao pogranično vojno utvrđenje. Sa dolaskom Slovena na ostacima Viminacijuma nastaje naselje Braničevo.
Ljudi
U Viminacijum su dolazile i prolazile značajne osobe svog vremena.
Imperator Trajan je iz Viminacijuma vodio pohode na Dakiju, što je i predstavljeno na Trajanovom stubu u Rimu. Na reljefu se vidi grad sa zidinama i Dunav. Rečno korito se u međuvremenu povuklo. Blizina od jednog kilometra reci sad je pomerena na skoro tri i po.
U Viminacijumu je 211. godine Septimije Sever proglasio svoga sina Karakalu za cara.
Za sam grad se posebno vezuje sudbina cara Trajana Decija. On je bio prvi car ilirskog porekla, rodom iz Sirmijuma, današnje Sremske Mitrovice. Međutim, Trajan Decije nija samo u tome bio prvi… Prvi je rimski car koji se povukao pred najezdom varvara i prvi koji je ubijen u boju zajedno sa svojim naslednikom Herenijem.
Arheolozi su iskopali mauzolej za koji se pretpostavlja da je grobnica cara Hostilijana, drugog sina cara Trajana Decija, koji je boravio u Viminacijumu tokom 251. godine. Hostelijan je došao na presto posle tragične smrti svog oca i brata. I nakon toga poživeo kratko, premda je bio dosta mlad. I nepripremljen za novu ulogu vladara koju mu je sudbina, smrću oca i brata iznenada dodelila. Smatra se da je umro od kuge i da je spaljen u mauzoleju, zajedno sa svojom majkom Hernijom Etruscilom.
Istorija kaže da su su 1. jula 251. godine, Decije Trajan i njegov stariji sinHerenije Etruskus poginuli u bici sa Gotima, kod Abrita, tako što su upali u zamku. Vojska je proglasila vojskovođu Trebonijana Gala za cara, uprkos tome što je postojao još jedan sin cara Decija Trajana, Hostilijan. Trebonijan Gal je usvojio Hostilijana kako bi izbegao građanski rat. Međutim, dok je Trebonijan Gal bio na putu za Rim, izbila je kuga u gradu i mladi Hostelijan je podlegao opakoj bolesti. Tada je Trebonijan Gal imenovao za savladara svoga sina Volusijana.
Mašta može da nas odvede lako do teorije zavere. Da li je vojskovođa, koji se uz pomoć vojske proglasio za cara,kumovao smrti svog usvojenog sina i njegove majke. Posebno, što prema nekim izvorima, kuga nije zakačila ostatak populacije, već samo nejakog carevića i i njegovu majku.
Unutara Mauzoleja se nalaze još tri očuvane grobnice. Jedna je paganska, druga hrišćanska, a treća mešovita, što nam govori o suživotu različitih religija nakon Milanskog edikta. Simboli hrišćanstva se vide po slovima X i P, koja isprepletana, upućuju na Hrista. Paunovi su simbol paganskog sveta i predstavljaju rajske ptice i bogatstvo.
Najpoznatija je, pak, grobnica u kojoj je sahranjena devojka iz visokog staleža. Na zidovima je njen portret. Sa freske znamo da je bila neudata. I paralizovana, što potvrđuje i nađeni skelet. Veruje se da je baš zbog toga, suprotno tadašnjim običajima, gde se morala videti cela figura, slikana samo od pojasa pa nagore. Pokušaj da je zbog toga nazovu viminacijumska Mona Liza nije prošao. Naši stručnjaci svesni njenog značaja nisu želeli da ta vredna slika bude samo asocijacija ili referenca za remek delo nastalo 12 vekova posle nje, pa su je nazvali Divina. Prema nekim teorijama i na osnovu same slike, veruje se da je slikar bio zaljubljen u paralizovanu devojku. A o tome koliko se vodilo računa o umetnosti, svedoči plava boja, koja je u Viminacijum stizala čak iz Avganistana.
Viminacijum je bio i sedište episkopa u četvrtom veku, a kasnije dobija status mitropolije. Prvi znani mitropolit Viminacijuma je mitropolit Amant, koji se spominje kao učesnik Sabora u Sardici, današnjoj Sofiji 343. godine.
Arheologija
Do sada je u Viminacijumu iskopano četiri lokaliteta, što čini do 5 odsto ukupne gradske površine. Pored mauzoleja, može se obići i javno kupatilo, amfiteatar i domus.
Javno kupatilo, ili moderno rečeno spa-centar, dostiže veoma zahtevne standarde higijene. I hedonizma.Imao je nadzemno i podzemno grejanje. I savršeno uređenu kanalizacionu mrežu. Ako želite da prođete ceo tretman morate da se okupate u šest voda. Prvo hladna, pa mlaka i na kraju vrela. Drugo poluvreme ideu suprotnom smeru. Ili žargonski iz keca u dvojku. Na početku je vrela voda, zatim mlaka, pa tek na krajuhladna. Na drugom spratu je postojaoprostor za masažu. Ulaz je za rimske građane bio simboličan. Robovima je to bilo preskupo. Deci zabranjeno. U tom javnom kupatilu su se sigurno završavali veoma važni gradski poslovi, kao i poslovi vezani za rimsku imperiju. Nije teško zamisliti da je prostor bio prijemčiv i za orgije.
Amfiteatar je bio objekat koji se arhitektonski uklapao u gradski bedem, čineći njegovu severozapadnu stranu.U početku je bio izgrađen od drveta, a zatim od kamena. Prvi je stradao kad su napali Huni. Danas je rekonstruisan jedan polukrug od drvene građe. Taj antički stadion je primao oko 12 hiljada posetilaca, koji su mogli da uživaju u surovim borbama gladijatora. Ili da gledaju kako izgladneli lavovi, kojih je tada još bilo na Balkanu, ubijaju i proždiru hrišćanske mučenike.
Na temeljima Domus danas je podignut istraživački centar. Sastoji se od tri nivoa. Prvi nivo čine građevine povezane u pravilan četvorougao, ostavljajući dovoljno prostora za plato i fontanu na sred platoa. Značaj deo prostora je namenjen turistima. Ručak za četiri osobe, napravljen po orginalnim rimskim receptima i u rimskoj garderobi, košta 17 hiljada dinara. Za robove je to skupo, ali za bogate građane Evropske Unije to može biti simbolično.
Na drugom nivou Domusa se nalazi maketa celokupnog Viminacijuma. A u samom dnu zgrade galerija skulptura svih 18 rimskih imperatora sa teritorije Srbije. Najpoznatiji su svakako car Konstantin iz Niša i car Justinijan iz Lebana. Prvi je osnova Carigrad, a drugi je tom gradu dao najprepoznatljivi simbol – Aja Sofiju. Kuriozitet je što Srbija, odmah posle Italije, ima najveći broj careva koji su rođeni na njenoj teritoriji. Skoro četvrtina imperatora vodi poreklo iz Srbiji, tadašne Mezije. Dok gledate te skulpture, prva asocijacija, ako ste maliciozni, jeste da su naši zemljaci u Rimskom carstvu, po rukovodećim funkcijama, imali prođu kao Crnogorci u bivšoj Jugoslaviji.
Ono što ostavlja neki osećaj tuge jeste što smo se kao država, tako lako odrekli rimske kulture na našem prostoru. I što smo generalno loše upućeni u taj period istorije, koja doduše nije srpska, ali je na srpskom tlu. Dovoljno je samo setiti se od čega sve Amerkinaci moraju da prave povjest da bi nešto ostavili budućim generacijama, dok mi gazimo po vrednostima kojih nismo ni svesni. Dobra stvar je da je značaj lokaliteta Viminacijum preopoznala Evropska Unija i Unesko, koji izdvajaju značajna sredstva na nastavku arheoloških istraživanja. Naravno, tu su i domaće firme i okolne opštine.
Danas, pod rukovodstvom arheologa Miomira Koraća, na lokalitetu radi sedam doktora nauka i četrnaest doktoranata. Tu si i brojni studenti arheologije iz cele Evrope. Koriste se najsavremenije naučne tehnologije i multinaučne discipline. Jednodnevne ekskurzije koje bi mogle da se organizuju do ovog lokaliteta za naše đake mogu vredeti koliko i celo polugodište koje se provede u učionici. Jer istorija je ovde i te kako prisutna. I ne samo istorija. Već i praistorija…
Put iz Domusa nas vodi do Mamutskog parka gde možete osetiti koliko je to što se dešavalo pre skoro dve hiljade godina za vreme Rimljana ravno onom što se desilo juče kad se sretnete sa skeletom mamutice Vike.
Mamutica Vika
Mamutica Vika potiče iz praistorijskog perioda miocena i pretpostavlja se da je stara od milion do dva miliona godina. Pronađena je 2009. godine u površinskom kopu „Drmno“, ispod nekadašnje rimske nekropole, na dubini od 27 metara. Navodno, radnik na mašini je iskopavajući ugalj, zapeo za kljovu… i ostalo je istorija. Mamutica je, inače,nađena u slivu pradelte Morave, koja se formirala kad se povlačilo Panonsko more. Mulj u kome je skelet bio pohranjen sačuvao ga je od lešinara i zveri.
Mamutica pripada izuzetno retkim vrstama i među najstarijima je na planeti. Do sada je u svetu pronađeno dvadesetak mamuta i to uglavnom tokom 19. veka, ali nijedan od njih nije očuvan na licu mesta. Zbog toga, ovaj skelet ima poseban značaj i važnost. Nalazište mamuta na Viminacijumu, zajedno sa geologijom Površinskog kopa, jesu riznica geološkog nasleđa, ne samo Srbije, već i celog sveta. A objedinjen sa arheološkim lokalitetom Viminacijuma,predstavljaće otvorenu knjigu geologije, arheologije i istorije na našem tlu.
Procenjeno je da je ženka mamuta u vreme smrti bila stara oko 60 godina. Visina joj je dostizala oko pet metara, a toliko je bila i otprilike i dugačka.U životnom dobu je bila teška oko 10 tona. To su dimenzije većih slonova.
Tri godine kasnije, tačnije 2012, na lokalitetu „Nosak“ otkrivena su, u delovima, još tri skeleta mlađe generacije mamuta. Njihova imena su: Trbuško, Nosko i Džomla. S obzirom da nam se vodič zvao Mladen, pretpostavljamo po kome je poslednji mamut dobio ime.
Kad izađete iz prostorije u kome su smešteni mamuti, a to je drvena konstrukcija nalik fudbalskim balonima, i ugledate veliki crveno- beli dimnjak Termoelektrane Kostolac, možete posmisliti, podstaknuti melodijom pesme „Maljćiki“ od Idola da ste lako prešli put od praistorije, preko Rimske imperije do Sovjetskog Saveza.
Međutim, i vreme Sovjeta i komunizma je prošlo.I ostavilo svoj trag na ovom prostoru. Pomenuli smo da se na 12 kilometara od Viminacijuma nalazi Požerevac, a u tom gradu, u dvorištu svoje porodične kuće, ispod lipe, leže posmrtni ostaci jednog od poslednjih stubova crvene ideologije – Slobodana Miloševića. Da smo mudri kao Slovenci i tragični Cobe, savremeni imperator Gornje Mezije bi nam bio deo turističke ponude. I lekcija iz istorije: kako ne treba!
